afb.
Pensmarkt 1
architect: J. Hopmans, J.A. van der Laan (uitbreiding)
bouwjaar: 1932, 1943-1949 (uitbreiding)
Bossche monumenten
Lakenhal, Vleeshuis, Boterhal, warenhuis
door Ed Hupkens
In het zogeheten ‘Blok op de Markt’ stond, tegenover de ingang van de Minderbroedersstraat, vanaf de late 13e eeuw de Lakenhal. In de vroege 15e eeuw ging het gebouw dienst doen als Vleeshuis. Dit verkooppunt van het slagersgilde werd in 1860 afgebroken. In 1932 kocht kledingfirma C&A de voormalige Boterhal op en verbouwde die tot een modern warenhuis.Foto: Josephine Peren. Dit kledingwarenhuis is ontworpen door de architecten W. Hopmans en K. Bouman. Aan de linkergevel (noordzijde) is in 1948 door de architect J.A. van der Laan een betonnen noodtrappenhuis met stalen front toegevoegd. Sinds mei 2001 staat het complex geregistreerd als rijksmonument. Het grote pand is gelegen op de rooilijn van de Pensmarkt en de Schapenmarkt. Het is onderkelderd en beslaat een samengestelde plattegrond. Het warenhuis heeft een met baksteen bekleed betonskelet en telt vijf bouwlagen. De bovenste verdieping wijkt gedeeltelijk terug en heeft een plat dak. Hierop staat een vierkante opbouw onder plat dak met licht overstek, boven wat oorspronkelijk het trapportaal was. De voor- en rechtergevel aan respectievelijk de Pensmarkt en Schapenmarkt liggen vrij, evenals een klein gedeelte van de achtergevel aan de Schapenmarkt. Van de overige gevels liggen alleen de bovenste verdiepingen vrij. Het metselwerk toont een mengeling van blokverbanden, licht uitstekende koppenverbanden en kettingverbanden. Naast en tussen de vensters zijn enkele speklagen in rode verblendsteen. De stalen vensters zijn meerruits met uiteenlopende vorm en grootte, voorzien van kleine roedenverdeling, deels in verspringend patroon. Boven de vensters bevinden zich betonnen lateien of een bakstenen rollaag. De gevels aan de Pensmarkt en Schapenmarkt worden geleed door horizontale betonnen lijsten en grote vensterbanden. Het driezijdig gesloten vensterpatroon in de afgeschuinde hoek wordt herhaald in de gevelwanden. De oorspronkelijk geheel omlopende, twee meter buiten de rooilijn uitstekende, betonnen luifel boven de etalages op de begane grond, is gedeeltelijk ingekort. De teruggelegen vijfde bouwlaag heeft aan weerszijde van het hoekvolume balkons. Vanwege veranderende gebruikseisen is het interieur in de loop der jaren ingrijpend vernieuwd. Alle authentieke ornamentiek is verwijderd, de oorspronkelijke ruimtewerking is echter nog herkenbaar. Achter in het gebouw leidt de oorspronkelijk bordestrap om de liftkoker heen naar de verdiepingen. | 13 |
Stadsblad woensdag 5 september | 13
Kelder
|
Twee volgestorte voorkelders aan de Pensmarktzijde. |
Kring Vrienden 's-Hertogenbosch
Rijksmonument
Pensmarkt 1
InleidingDe familie Brenninkmeyer (C&A) gaf de opdracht voor de bouw van dit kleding-warenhuis. Het werd in 1932 ontworpen door architect W. Hopmans en ingenieur K. Bouman (voorheen van architectenbureau K.C. Suyling & Zn.). Een gedeelte van het betonwerk werd uitgevoerd door ingenieur C. Raats van Van den Bouwhuysens Betonbouw uit Den Bosch. Het werd opgetrokken in een stijl die elementen van het Nieuwe Bouwen mengt met expressionistische details. Belangrijke wijzigingen betreffen het interieur, dat herhaaldelijk is gewijzigd en gemoderniseerd, en vooral de opzet van de begane grond (oorspronkelijk met een via drie ingangen toegankelijke winkelpassage met aan weerszijden etalages). Aan de linkergevel (noordzijde) is in 1948 door architect J.A. van der Laan (Leiden) een betonnen noodtrappenhuis met stalen front toegevoegd.OmschrijvingHet onderkelderde pand is gelegen op de rooilijn van Pensmarkt en (Schapen-)markt en beslaat een samengestelde plattegrond. Het warenhuis heeft een met baksteen bekleed betonskelet en telt vijf bouwlagen, waarvan de bovenste gedeeltelijk terugwijkt, onder plat. Op het dak een vierkante opbouw onder plat met licht overstek boven wat oorspronkelijk het trapportaal was, en een decoratief vormgegeven schoorsteen. De voor- en rechtergevel aan respectievelijk de Pensmarkt en Schapenmarkt, op de hoek afgeschuind, liggen vrij evenals een klein gedeelte van de achtergevel aan de Markt. Van de overige gevels liggen alleen de bovenste verdiepingen vrij. Karakteristiek metselwerk met imitatie handvorm baksteen met terugliggende voeg in een decoratieve mengeling van blokverbanden, licht uitstekende koppenverbanden en kettingverbanden. Verder enkele speklaagjes in rode verblendsteen naast en tussen vensters. Meerruits stalen vensters met uiteenlopende vorm en grootte, voorzien van kleine roedenverdeling, deels in verspringend patroon. Boven de vensters betonnen lateien of bakstenen rollaag. Betonnen onderdorpels of afzaten van keramische tegels. Vensters aan de Markt aan de achterzijde (boven vroegere ingang passage) met siermetselwerk.De gevels aan de Pensmarkt en Schapenmarkt worden geleed door horizontale betonnen lijsten en grote vensterbanden waarbij het driezijdig gesloten vensterpatroon in de afgeschuinde hoek wordt herhaald in de gevelwanden en aangevuld met terugliggende vensters. De oorspronkelijk geheel omlopende, twee meter buiten de rooilijn uitstekende betonnen luifel boven de etalages op de begane grond is gedeeltelijk ingekort. In het hoekvolume twee haakse, decoratief vormgegeven vlaggenstokhouders. De teruggelegen vijfde bouwlaag aan weerszijde van het hoekvolume schept ruimte voor over de gehele lengte lopende balkons. De vrijgelegen delen van de linker- en achtergevel zijn overeenkomstig, maar soberder gedetailleerd. Het interieur is in de loop der jaren door de veranderende gebruikseisen ingrijpend vernieuwd. Alle authentieke ornamentiek is verwijderd, maar de oorspronkelijke ruimtewerking is -vooral op de verdiepingen- nog herkenbaar. Achter in het gebouw leidt de oorspronkelijke bordestrap om de liftkoker heen naar de verdiepingen waar de verkoopruimten door een serie betonnen kolommen worden onderverdeeld. Het betonskelet, bestaande uit kolommen en balken in twee richtingen waarop vloerplaten, is door de tegenwoordig deels verwijderde plafonds grotendeels zichtbaar. WaarderingHet warenhuis is van algemeen belang. Het object bezit cultuurhistorische waarden als uitdrukking van de sociaal-economische ontwikkeling in het begin van de twintigste eeuw. Opzet en afmetingen zijn typerend voor de schaalvergroting binnen het winkelbedrijf en het object is om die reden van belang voor de typologische ontwikkeling van warenhuizen.Het object bezit architectuurhistorische waarde vanwege de gehanteerde stijlelementen en bouwtechniek. Daarnaast vanwege de esthetische kwaliteiten van het architectonisch ontwerp met betonelementen en metselwerkverbanden en verder vanwege de ornamentiek en detaillering van de gevels, met name de diverse vensterpartijen. Het object heeft ensemblewaarden als onderdeel van de op de historische rooilijn gelegen bebouwing aan de Pens- en Schapenmarkt, daarnaast vanwege de beeldbepalende hoekoplossing aan het einde van de zichtas vanuit de Vughterstraat en tenslotte op grond van de juxtapositie tegenover het reeds in 1931 gereed gekomen warenhuis van Vroom en Dreesmann. Het object is van belang vanwege de gaafheid van het exterieur en in relatie tot de visuele en structurele gaafheid van de stedelijke omgeving. |
Rijksdienst voor de Monumentenzorg 2004Artikelen
| 2017 |
Weer wat reuring in dit zo markante gebouwEen brasserieachtige tent, net wat luxer dan buurman Jeroniumus. Da’s één plan. En er gaat meer gebeuren achter de gevels van het rijksmonument op de Bossche Pensmarkt.
Bart Gotink | Brabants Dagblad maandag 9 oktober 2017 | Regio 1
|
Adresboeken
Pensmarkt 1
Pensmarkt B 1 (????)
| 1865 | A. Jelkens (boterweegster) - A.B. Rooijers (boterweegster) - J. Rooijers (stadswaagmeester) - J.W. Rooijers (boterweegster) |
| 1875 | A.P. Schrijvers (waagmeester) - F.X.H. Schrijvers (candidaat-notaris) - H.H.H. Schrijvers (graveur) |
Pensmarkt B 1 (1880)
| 1881 | A.P. Schrijvers (waagmeester) - F.X.H. Schrijvers (candidaat-notaris) |
Pensmarkt 1 (1909)
| 1910 | Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen - H.H.H. Schrijvers (waagmeester) |
| 1928 | Kantoor en Garage 'Citroën' |
| 1943 | Brenninkmeijer (C. en A.) - F.H. Grappenhaus (inkooper C. en A.) - Pensmarkt 3-1 |
Literatuur en bronnenpublicaties
Henk Henkes, Van den Raethuys tot Stadhuis (2016) 277-278
n: vermelding in een voetnoot
Bossche Encyclopedie |